همه می‌دانیم که مرگ اجتناب‌ناپذیر است و برای ما و اطرافیان‌مان روزی اتفاق می‌افتد اما کمتر به آن می‌اندیشیم و چندان ذهن‌مان را مشغول نمی‌کند. گویا دلایل ناخودآگاهی وجود دارد که دوست نداریم به مرگ فکر کنیم. اما در این یادداشت با کتاب‌هایی آشنا می‌شویم که درباره مرگ نوشته شده‌اند.
معرفی کتاب درباره مرگ
برخی از این کتاب‌ها جنبه فلسفی دارند و بعضی دیگر داستان‌هایی مرتبط با مرگ هستند. تعدادی نیز از جنبه روانشناختی موضوع مرگ را مورد بررسی قرار می‌دهند. بیشتر اوقات مرگ امری الهام‌بخش در ادبیات است و روان‌شناسان نیز روی موضوع سوگ و مرگ مطالعه گسترده‌ای دارند اما فلاسفه و جامعه‌شناسان کمتر روی آن تمرکز کرده‌اند. در یادداشت فوق تلاش می‌کنیم چند کتاب برای کنار آمدن با مرگ عزیزان را معرفی کنیم.
۱. کتاب «به چرخه حیات دست نزنید»
این کتاب درباره مرگ برای کودکان است؛ ممکن است کودکان از ما درباره مرگ بپرسند و ما ندانیم که به آن‌ها چگونه پاسخ دهیم. داستان درباره ماجرای وزغی به نام فیسو است که دایی‌اش را از دست می‌دهد. او نمی‌داند که چرا موجودات باید بمیرند و با ماری دوست می‌شود. آن دو تصمیم می‌گیرند که چرخه حیات را دست‌کاری کنند تا کسی نمیرد. اما اگر کسی نمیرد چه اتفاقی برای دنیایی که می‌شناسیم می‌افتد.
این اثر توسط «مسعود ملکیاری» نوشته شده و نشر پرتقال آن را منتشر کرده است. پیشنهاد می‌شود که این کتاب را برای کودکانی که درباره مرگ سوال دارند یا یکی از نزدیکان‌شان را از دست داده‌اند؛ تهیه کنیم.
۲. کتاب «خاطرات سوگواری»
کتاب «خاطرات سوگواری» نوشته «رولان بارت» است؛ «رولان بارت»، زاده ی ۱۲ نوامبر ۱۹۱۵ و درگذشته‌ی ۲۵ مارس ۱۹۸۰، نویسنده، فیلسوف، نظریه پرداز ادبی، منتقد فرهنگی معروف فرانسوی بود. از جمله مولفه های مهم آثار او ساختارگرایی و پساساختارگرایی و همچنین تحلیل نشانه شناسانه ی متون ادبی و پدیده های فرهنگی اند.رولان بارت، زبان‌شناس و نظریه پرداز ادبی فرانسه، بنیان گذار نقد نو شناخته می شود. از این نویسنده آثار مهمی بر جای مانده اند. او در سن ۶۵ سالگی و بر اثر تصادف رانندگی، سه سال پس از مرگ مادرش، فوت کرد. کتاب« خاطرات سوگواری» از «رولان بارت» اواین بار در سال ۲۰۰۹ منتشر شد. او پس از مرگ مادرش دوره سختی را تجربه کرد و از فردای فوت او در اکتبر سال ۱۹۷۷ نوشتن خاطراتش را شروع کرد او در ثالب یادداشت‌هایی کوتاه تاملاتس دربالره تنهایی، ماهیت انسان و… را روی کاغذ آورده است. انتشار این کتاب جنجالی بود، زیرا به نظر می‌آمد که خود نویسنده علاقه‌ای به نشر آن‌ها نداشته است.
۳. کتاب «سوگ درآمدی فلسفی»
این کتاب توسط «مایکل چولبی» فیلسوف آمریکایی و استاد کرسی فلسفی در دانشگاه ادینبورگ است. او در سال ۱۹۷۲ متولد شد. چولبی را بیشتر به خاطر تحقیقاتش در رابطه با موضوعات اخلاقی مربوط به مرگ و مردن از جمله غم، جاودانگی و خودکشی می‌شناسند. چولبی آثاری در حوزه روانشناسی اخلاق نیز دارد و بیشتر یک فیلسوف کانتی محسوب می‌شود. نوشته‌های این استاد در مجلات علمی و تحلیلی گوناگونی منتشر شده‌اند. کتاب «سوگ درآمدی فلسفی» یکی از آثار مهم این نویسنده است که هم جنبه کاربردی دارد و هم به ما نشان می‌دهد که فلاسفه چگونه درباره مرگ می‌اندیشند. واقعیت این است که مرگ جایگاه حاشیه‌ای در آرا و افکار فلاسفه داشته است. نویسنده تلاش می‌کند تا این نگرش‌ها را کشف کند و پس از آن بر اساس باورهای خود، تعریف فلسفی جدیدی از سوگ و چرایی وقوع سوگواری نشان دهد. نویسنده مسئله سوگ را به هویت گره می‌زند و به ما نشان می‌دهد که چرا بابت از دست دادن نزدیکان خود یا افراد تاثیرگذار در زندگی خود سوگواری می‌کنیم. نویسنده باور دارد که پرداختن روانشناسی به سوگ، ناکافی و نابسنده است؛ زیرا روانشناسی این مسئله را صرفا از بعد فردی می‌بیند. اما فلسفه رویکرد ژرف‌تری نسبت به موضوع دارد. در این کتاب، نویسنده به آرا و افکار نویسندگان و اندیشمندان گوناگونی مراجعه می‌کند و همین امر سبب می‌شود که کتابش جامعیت بیشتری نسشبت به آثار مشابه داشته باشد. نثر این اثر بسیار شیوا و خواندنی است و چولبی توانسته که به خوبی به موضوعی احساسی از دریچه فلسفی نگاه کند. ترجمه این اثر توسط «نصراله مرادیانی» و نشر بیدگل صورت گرفته است.این کتاب ۲۴۴ صفحه دارد و برای خواندنش به حدودا چهار ساعت زمان احتیاج داریم.
۴. کتاب «مرگ»
این کتاب توسط «تاد گیفورد می» (متولد ۱۹۵۵) فیلسوف سیاسی است که در مورد موضوعات آنارشیسم، پساساختارگرایی می نویسد. او به کتاب هایی در مورد اگزیستانسیالیسم و فلسفه اخلق نیز علاقه دارد و کتاب مرگ وی در همین حوزه نوشته شده است. تاد می در حال حاضر به عنوان استاد فلسفه در دانشگاه کلمسون تدریس می‌کند و ۶۸ سال دارد.
مرگ یکی از چیزهایی است که در هر صورت با آن روبرو خواهیم شد. در حقیقت مرگ یکی از دغدغه‌های وجودی زندگی ماست و هر چند وقتی که اتفاق می‌افتد دیگر کاری نمی‌توانیم انجام دهیم اما نوع نگاه ما به مرگ، بر زندگی‌مان جهت می‌بخشد. مواجهه با مرگ تعیین‌کننده کیفیت زندگی ما و هنجارهای اخلاقی‌مان خواهد بود کتاب فوق در سه فصل به نام‌های کنار آمدن با مرگ، مرگ و نامیرایی و زیستن با مرگ نوشته شده است. مرگ ماهیتی تراژیک، غمناک و بی‌معنا دارد یا این وجود به زندگی ما معنا می‌بخشد. در کتاب فوق با افکار و اندیشه‌های افراد مختلفی درباره مرگ آشنا می‌شویم و یاد می‌گیریم که با مرگ به عنوان یک حقیقت اجتناب‌ناپذیر کنار بیاییم. بسیاری مرگ‌اندیشی را منجر به افسردگی می‌دانند اما این کتاب به ما یاد می‌دهد که با مرگ زندگی کنیم تاد می در این کتاب سعی کرده است تا دیدگاه‌های مختلف درباره مرگ را توضیح دهد. اما این دو دیدگاه در کنار یک‌دیگر قرار می‌گیرند. دیدگاه اول مرگ را یک شر می‌داند و دومی می‌گوید که مرگ یک شر نیست. این دو نگرش هر دو بهره‌هایی از حقیقت را دارند. کتاب فوق توسط رضا علیزاده به فارسی ترجمه شده و نشر گمان آن را به چاپ رسانده است. کتاب فوق ۱۹۶ صفحه دارد و برای خواندن آن به ۵ ساعت زمان نیاز است. کتاب مرگ نثر گیرا و جذابی دارد.
۵. کتاب «مواجهه با مرگ»
کتاب «مواجهه با مرگ » «براین مگی»، فیلسوف، سیاستمدار و نویسنده انگلیسی است. او را بیشتر به کتاب‌های فلسفی‌اش می‌شناسند اما کتاب مواجهه با مرگ او نثری داستانی دارد. جان اسمیت شخصیت اصلی این داستان است. او به عنوان یک خبرنگار در منطقه خاورمیانه کار می‌کند. روزی متوجه می‌شود که روی گردنش تعدادی غده در آمده است. او به پزشک مراجعه می‌کند و پزشکش به او می‌گوید بهتر است برای ادامه درمانش به انگلستان بازگردد. جان اسمیت این مسئله را با مادرش در میان می‌گذارد و یک ماهی را به بیمارستان می‌رود. مادر جان اسمیت متوجه می‌شود که پسرش به سرطانی تقریبا لاعلاج مبتلا شده است اما از اطرافیانش می‌خواهد تا این مسئله را به پسرش نگویند و بیماری واقعی او را پنهان کنند. این بیماری هاجکین نام دارد که نوعی سرطان خون است. جان اسمیت یک ماه در بیمارستان می‌ماند و پس از آن به محل کارش در بیروت بازمی‌گردد و عاشق دختری به نام آیوا می‌شود.
این تنها رمانی است که توسط «برایان مگی» نوشته شده است و شخصیت‌های آن ماهیتی فلسفی دارند و سعی می‌کنند با منطق کار های خود پیش ببرند. روند داستان به شکل ساده‌ای پیش می‌رود و از پیچیدگی‌های ادبی خبری نیست. شخصیت‌های این کتاب با دقت بسیاری انتخاب شده‌اند و گفت‌وگوی میان آن‌ها بسیار جذاب است و انسان را به تأمل وامی‌دارد. به راستی مواجهه با مرگ باید چگونه باشد. این کتاب تلاش می‌کند تا به چنین سوالی پاسخ دهد و در این میان یک داستان عاشقانه نیز رقم می‌خورد. به نظر می‌آید که تنها شخصیت غیرمنطقی و عاطفی این داستان، همان آیوا باشد. برای‌آن مگس این داستان را در ۴۷ سالگی خود نوشته است و شخصیت اصلی داستانش ۳۰ سال، سن دارد. این کتاب در دهه شصت میلادی رقم می‌خورد. برای همین درمان این سرطان در آن‌زمان ناممکن بوده است. مادر خانواده با شکل دادن جلسه‌ای که در آن تعدادی از دوستان معتمد و پزشک خانواده حضور دارند از همگان می‌خواهد تا بیماری را از پسرش مخفی کنند. در این جلسه مخالفت‌هایی با این موضوع وجود دارد اما دست آخر همه استدلال‌های مادر را می‌پذیرند. این کتاب ۵۹۸ صفحه دارد و خواندنش ۱۵ ساعت به طول می‌انجامد. «مجتبی عبدالله نژاد» این کتاب را به کمک انتشارات فرهنگ نشر نو به چاپ رسانده است.
۶. کتاب «مرگ ایوان ایلیچ»
کتاب «مرگ ایوان ایلیچ» نوشته «لئو تولستوی» رمان‌نویس برجسته قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم است. این نویسنده را یکی از بزرگ‌ترین ادیبان اروپایی می‌نامند و بسیاری از دیگر نویسندگان می‌گویند که وامدار قلم او هستند. او از پیروان سبک ادبی رئالیسم است و تعدادی از کتاب‌هایش به لیست برترین کتاب‌های نشریات و روزنامه‌های معتبر راه پیدا کرده‌اند.
کتاب «مرگ ایوان ایلیچ» درباره مرد موفقی است که در زندگی حرفه‌ای خود چیزی کم ندارد اما زید تعاملش با دیگر انسان‌ها و اعضای خانواده‌اش خوب نیست. در حقیقت موفقیت‌های کاری این نویسنده با عدم کامیابی او در زندگی شخصی‌اش رابطه‌ای مستقیم دارند. بنا بر دلایلی که در کتاب ذکر شده است. ایوان ایلیچ دچار بیماری مهلک و شدیدی می‌شود که نجات از آن ناممکن است و وقوع مرگ در آن قطعی است. به همین خاطر نویسنده حال و اوقات این فرد را وقتی‌که با اجتناب‌ناپذیر بودن مرگش روبرو می‌شود، توصیف می‌کند. این توصیف بسیار دقیق، اثرگذار و خواندنی است و تولستوی تلاش می‌کند تا تمامی احساسات بیمار را از مواجهه با مرگ خود، نشان دهد. او یک مسیر پنجگانه را طی می‌کند.
۱. مرحله عدم پذیرش یا انکار: در این مرحله بیمار فکر می‌کند که تشخیص پزشک اشتباه است و به طور خلاصه امکان بهبود وجود دارد.
۲. مرحله خشم: در این مرحله بیمار به دنبال مقصر برای وضعیت خود می‌گیرد و در میان نزدیکان خود به دنبال دلیل وقوع بیماری می‌گردد.
۳. مرحله معامله: در این مرحله انسان به دنبال یک وجود ماورایی مانند خداوند می‌گردد و از او می‌خواهد تا در ازای انجام کاری، مهلت بیشتری برای حیات به او بدهد. مثلا ایوان ایلیچ می‌گوید که مسیحی خوبی بشود. این روشی است تا فرد بیماری خود را به عقب بیاندازد.
۴. مرحله افسردگی: در این‌جا فرد خود را سرزنش می‌کند و درباره فرصت‌هایی سخن می‌گوید که از دست رفته‌اند.
۵. مرحله پذیرش: در این مرحله بیمار تهی از احساسات می‌شود و می‌پذیرد که زندگی‌اش پایان می‌پذیرد.
این کتاب در ۱۰۴ صفحه نوشته شده است و خواندنش ۲ ساعت طول می‌کشد. «سروش حبیبی» و «حمیدرضا آتش‌برآب» این کتاب را به فارسی ترجمه کرده‌اند و نشرهای چشمه و پارسه آن‌ها را به چاپ رسانده‌اند.
۷.کتاب «تاریخ اجتماعی مردن»
«آلن کهیر » نویسنده، داروسازی و پژوهشگر در حوزه سلامت اجتماعی این کتاب را نوشته شده است و تلاش دارد که به صورت غیر بالینی و اجتماعی مسئله مرگ را مورد بررسی قرار دهد. به باور این نویسنده مطالعه مرگ مانند این است که به استخری نگاه کنیم و تصویر خودمان را در آب ساکن آن ببینیم کتاب «تاریخ اجتماعی مردن» از چهار بخش اصلی و دوازده فصل تشکیل شده است. بخش اول مربوط به دوران سنگ است که ظهور آگاهی از مرگ و میل پیش‌بینی مرگ اتقاق می‌افتد.
قسمت دوم کتاب به عصر یکجانشینی مربوط می‌شود. بخش سوم کتاب به مرگ در عصر شهرنشینی اختصاص دارد و قسمت آخر نیز عصر جهان‌شهری نامیده شده است. این کتاب از دریچه اجتماعی و بررسی تاریخی به مرگ توجه می‌کند و مرگ را در انواع و اقسام مختلفی مورد بررسی قرار می‌دهد. پیشرفت تکنولوژی باعث شده است که مرگ ما انسان‌ها به تاخیر بیافتد اما تغییر و تحول های اجتماعی موجب آن شده که مرگ‌هایی با انزوا و طرد بیشتر را تجربه کنیم. مرگ در خانه سالمندان چنین ماهیتی را دارد و پدیده‌ای نسبتا جدید است. تغییرات بنیادین و اساسی در زندگی ما سبب شده است که نحوه مرگ ما نیز دستخوش تغییر شود. مرگ همواره چیزی ترسناک در نظر گرفته می‌شود برای همین در زندگی‌های اتمیزه شده شهری، معنایش دچار ابهام می‌شود و به شکلی غیر آگاهانه تلاشی صورت می‌گیرد تا معنای آن نامعلوم و در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد.
این کتاب تلاش می‌کند که نسبت به مرگ انسان‌ها زاویه گسترده‌تری را نشان دهد. با خواندن این کتاب با الگوهای مردن در سراسر تاریخ آشنا خواهیم شد. در کتاب تاریخ اجتماعی مدرن، به مرگ از دریچه غیرپزشکی و اجتماعی نگاه می‌شود. کتاب فوق یک سفر اکتشافی دو میلیون ساله به تاریخ مرگ در بین انسان‌هاست. او در ابتدا تعاریفی را درباره انواع مرگ ارائه می‌دهد و پس از آن نشان‌مان می‌دهد که کدام الگوها در دنیای مدرن بیشتر وجود دارند. به گونه‌ای که فقر، سالمندی و طردشدگی‌های اجتماعی اصلی‌ترین مولفه‌های مرگ امروزی به شمار می‌روند.
کتاب فوق در سال ۲۰۰۷ نوشته شده است و آن را به زبان‌های مختلفی ترجمه کرده‌اند. ترجمه این اثر به زبان فارسی توسط «قاسم دلیری» و به کمک انتشارات ققنوس صورت گرفته است. کتاب «تاریخ اجتماعی مردن» ۴۲۴ صفحه دارد و خواندنش ۱۱ ساعت به طول می‌انجامد.
۸. کتاب «کتابخانه نیمه‌شب»
«کتابخانه نیمه شب » رمانی نوشته «مت هیگ» است؛ «مت هیگ » در ۳ جولای ۱۹۷۵ متولد شد. او در شفیلد انگلستان به دنیا آمد و در دانشگاه هال در رشته زبان انگلیسی و تاریخ به تحصیل مشغول شد. هیگ آثار داستانی و غیرداستانی گوناگونی دارد و کتاب‌هایش برای کودکان و نوجوانان جذاب و خواندنی هستند.
«مت هیگ» در ۲۴ سالگی دچار یک افسردگی شدید شد و به سختی توانست آن را پشت سر بگذارد؛ رمان کتابخانه نیمه‌شب او نیز تحت تاثیر تجربه افسردگی‌اش نوشته شده است. این رمان در سال ۲۰۲۰ منتشر شد. شخصیت اصلی کتاب نورا سید نام دارد که در زندگی خود پوچی زیادی را احساس می‌کند. او نه در رشته مورد علاقه‌اش درس خوانده این نه ارتباط مناسبی با خانواده‌اش دارد و نه دوستی برایش باقی مانده است؛ نزدیک‌ترین دوستش مسافت زیادی با او دارد و به استرالیا مهاجرت کرده است. او تصمیم می‌گیرد که به زندگی غمبار و ملال‌آور خود پایان بدهد اما به یک‌باره به دنیایی خاص و منحصر بفرد راه پیدا می‌کند. میان مرگ و زندگی دنیایی وجود دارد که داستان زندگی های مختلف او نوشته شده است.
نورا سید می‌تواند زندگی‌های گوناگون خود را ببیند و حس تجربه آن‌ها را داشته باشد. این کتاب توسط انتشارات کوله‌پشتی و به وسیله «محمد‌صالح نورانی‌زاده» به چاپ رسیده است. تعداد صفحات این کتاب به ۳۵۲ عدد می‌رسد و برای خواندن آن به ۹ ساعت زمان نیاز داریم.
۹.کتاب «مرگ در می‌زند»
کتاب «مرگ در می‌زند» نوشته «وودی آلن» نویسنده، بازیگر، کمدین و داستان‌نویس برجسته است. مرگ در می‌زند مجموعه‌ای شامل یادداشت‌های کوتاه، داستان‌ها و نمایشنامه‌ای است که در آن روایتی از دور زدن مرگ اتفاق می‌افتد. مرگ به سراغ نات آکرمن می‌رود. او میانسال است و دوست دارد بیشتر زندگی کند. به همین دلیل تلاش می‌کند تا مرگ را به باری بگیرد و آن را دور بزند. این اثر توسط «نگار شاطریان» و نشر بیدگل به فارسی برگردانده شده است. «حسین یعقوبی» نیز این اثر را ترجمه کرده است. تعداد صفحات نسخه چاپی این اثر به ۱۰۹ عدد می‌رسد و برای مطالعه آن به حدودا دو ساعت زمان احتیاج است.
