کار کردن پاره وقت نوجوانان از آن موضوعاتی است که علیرغم اهمیت و دستاوردهای مهمش، چندان از سوی خانواده‌های ایرانی جدی گرفته نمی‌شود. اغلب والدین علاقه دارند که تابستان بچه‌هایشان را با کلاس‌های فوق برنامه پر کنند تا او را برای آموختن مهارتی یا کسب تجربه‌ی جدید به محل کار بفرستند.
در مقابل اما در فرهنگ‌های دیگر کار نوجوان به صورت پاره وقت در تابستان و در مشاغل غیر حساس و بدون در نظر گرفتن سطح اقتصادی و اجتماعی خانواده‌ها، یک مسئله‌ی پذیرفته شده و راهی برای اجتماع‌پذیرتر کردن آنها است.
دیجی‌کالامگ با یادآوری این تذکر که منظور از «کار نوجوانان» در این گفت‌گو «کار پاره وقت در تابستان» است در گفت‌وگو با دکتر «هدی بابایی»، استادیار و عضو هیات علمی دانشگاه و روان درمانگر کودک و نوجوان مسئله‌ی کار تابستانی نوجوانان و اثراتش را بررسی کرده است.
حل بحران‌های هویتی نوجوانان
هدی بابایی، روان درمانگر کودک و نوجوان در این گفت‌وگو اثرات کار تابستانی نوجوانان را در چند سطح بررسی کرده و می‌گوید: «سنین نوجوانی زمانی است که اغلب بچه‌ها به دنبال کسب هویت برای خودشان هستند. به این معنی که می‌خواهند خودشان را بشناسند و زمینه‌های مختلف را در زندگی‌شان تجربه کنند. آنها با سوال‌های فراوانی درباره‌ی آینده‌شان مواجه هستند که دوست دارند زمینه‌ی آن را در همین زمان فراهم کنند.
اینکه قرار است تبدیل به چه شخصیتی شوند و در کجا کار کنند و حتی ایده‌هایی درباره‌ی تشکیل خانواده و شکل زندگی‌شان در بزرگسالی از سوال‌هایی است که ذهن نوجوانان را درگیر کرده و دوست دارند در این سن فرصتی برای رسیدن به جوابش وجود داشته باشد. یکی از مهمترین سوال‌های هویتی که نوجوان در این زمان با آن مواجه است موضوع تحصیل و شغلش در آینده است.»
نوجوان دوست دارد خودش را در جایگاهی که قرار است سال‌ها بعد در آن حضور داشته باشد ببینید و مطمئن شود که این همان جایی است که قرار است به آن برسد. ضمن اینکه چنین تجربه‌ای در نوجوانی موجب بالارفتن اعتماد به نفس نوجوان هم می‌شود.
بنابراین در گام نخست کار کردن به صورت پاره وقت در تابستان دو دستاورد مهم برای نوجوان‌ها دارد:
- بخشی از نگرانی‌های آنها در کسب هویت را از بین می‌برد.
- اعتماد به نفس آنها را بالا می‌برد.
توسعه‌ی همه جانبه شخصیتی
دست یافتن به تکنیک‌های حل مسئله یکی از مهمترین دستاوردهای کار کردن پاره وقت در سنین نوجوانی است.
این استاد دانشگاه در بخش دیگر صحبت‌هایش می‌گوید: «اما این تنها دستاورد کارکردن پاره وقت در تابستان نیست. تجربه‌ی حضور در بسیاری از محیط‌های کاری موجب بهبود مهارت‌های اجتماعی نوجوان‌ها می‌شود. چرا که در بیشتر محیط کارها آنها باید با گروه در ارتباط باشند و در برخی مشاغل باید با ارباب رجوع تعامل داشته باشند و برای همین آنها فرصت بیشتری برای تعامل اجتماعی پیدا می کنند.
دیگر دستاورد کار کردن پاره وقت در سنین نوجوانی دست یافتن به تکنیک‌های حل مسئله است. وقتی مسئولیتی در یک محیط کاری دارند یاد می‌گیرند که چگونه مسائل و بحران‌های پیش آمده را حل کنند. چگونه هیجان‌های خودشان را مدیریت کنند و از پس چالش‌های ایجاد شده در محیط کار برآیند. این مسئله روی فرایندهای ذهنی و شناختی بچه‌ها هم تاثیرگذار است.»
با همین نگاه کلی می‌توان گفت که کار کردن پاره وقت در تابستان در زمینه‌های مختلف از جمله فردی، اجتماعی، شناختی، هیجانی و ذهنی برای بچه‌ها موثر است.
- تابستان، نوجوانان و فرصت‌های یادگیری؛ گفت‌وگو با دکتر اسماعیل‌تبار، روانشناس
چرا کار کردن نوجوانان در تابستان در فرهنگ ما جایی ندارد؟
اینکه چرا خانواده‌های ایرانی چندان تمایلی به کار کردن تابستانی فرزندان‌شان ندارند به یک تغییر در سبک فرزندپروری باز می‌گردد. در حال حاضر کمال فرزندپروری از نگاه خیلی از خانواده‌های ایرانی حمایت همه جانبه از فرزندان و تامین همه نیازهای آنها در سطح بالاست. این مسئله موجب شده که نوجوانان ایرانی در زمینه‌ی توانمندسازی با چالش‌هایی مواجه باشند.
خانواده‌های ایرانی خیلی دوست دارند «به چی فکر کردن» را به بچه‌ها بیاموزند به جای اینکه «چطور فکر کردن» را به بچه‌های یاد بدهند.
یک دلیل مهم عدم توانمندسازی بچه‌ها توسط خانواده است. در فرهنگ ما بیشتر خانواده‌های سعی می‌کنند که نیازهای بچه‌ها خیلی پوشش بدهند و او را در مسیری که انتخاب کرده‌اند قرار دهند. خانواده‌های ایرانی خیلی دوست دارند «به چی فکر کردن» را به بچه‌ها بیاموزند به جای اینکه «چطور فکر کردن» را به بچه‌های یاد بدهند. این نگاه موجب می‌شود که والدین چندان تمایلی نداشته باشند که نوجوانان را برای ماجراجویی بیشتر و کشف استعدادهای دیگرشان به یک کار تابستانی مشغول کنند.
چون اغلب در ذهن‌شان مسیر رشد و آینده‌ی بچه را ترسیم کرده‌اند. از سوی دیگر این پوشش سطح بالای نیازهای کودک در خانواده‌های ایرانی اغلب این احساس نیاز را در فرزند هم ایجاد نمی‌کند که باید یک تجربه‌ی کاری در تابستان داشته باشد.
از کار داوطلبانه غافل نشوید
هدی بابایی در بخش پایانی صحبت‌هایش درباره اهمیت کار داوطلبانه می‌گوید: «اهمیت کار داوطلبانه برای بچه‌ها هم بهبود مواردی چون اعتمادبه‌نفس، فرایندهای هیجانی و ذهنی است که در بالا به آن اشاره شد و هم نقشی است که به او در ساخت آینده کشورش می‌دهد.»
کارهای داوطلبانه اغلب با یک خیر جمعی همراه هستند و کسی برای منافع شخصی آن را انجام نمی‌دهد بلکه به دنبال این است که با انجام آن به یک خیر جمعی کمک کند. چنین کاری به او این انگیزه و امید را می‌دهد که در ساخت آینده‌ی جامعه‌ای که در آن زندگی می‌کند کمک کرده و بخشی از آن جامعه است.
ضمن اینکه حس همدلی را هم در نوجوان تقویت می‌کند. بچه‌ها را با دیدگاه‌های افراد آشنا کنیم. یعنی به بچه‌ها بیاموزیم که شیوه و شرایط مختلفی برای زندگی وجود دارد و او را در منظر کسی که می‌خواهد به او کمک شود بنشانیم. به این ترتیب نوجوان می‌فهمد که فردی که قرار است به او کمک شود چه حس و حالی دارد و چه کمک‌هایی نیاز دارد. انتقال این حس هم بچه را از تک ساختی بودن خارج می‌کند و به او می‌اموزد که ممکن است در آینده دوستانی با شرایط متفاوت زندگی و بزرگ شدن داشته باشد و هم اینکه حس همدلی را در او تقویت می‌کند.
در نهایت منجر به مشارکت بیشتر او در امر داوطلبانه می‌شود. نکته دیگر اینکه نوجوانان از پیامد کارهای داوطلبانه‌اش آگاه شود. چون در فرهنگ ما اغلب کار کردن باید با یک دستاورد مالی همراه باشد. در کار داوطلبانه از این دستاورد خبری نیست. برای همین باید نتایج و دستاوردهای کار داوطلبانه به نوجوان نشان داده شود تا او برای انجام چند باره این عمل انگیزه داشته باشد.
این موضوع یک نکته آموزشی مهم دیگر هم برای نوجوانان و حتی والدین‌شان دارد. کار داوطلبانه به نوجوانان می‌آموزد که حتما دستاورد کارها قرار نیست مالی باشد و گاهی دستاوردهای یک شغل در زمین‌های دیگر تعریف می‌شود. این یکی از آن مفاهیمی است که اغلب در خانواده‌های ایرانی آموزش داده نمی‌شود یا حتی در جهت عکس آن به کودک منتقل می‌شود. یعنی خانواده‌ها اغلب به فرزندان‌شان یادآوری می‌کنند که هر کاری باید در برابر دستمزدی باشد حال آن که خیلی از کارها ممکن است برای یک خیر جمعی انجام شود و دستاوردهای آن در زمینی غیر از پول و حساب‌های بانکی تعریف شود.
مشاهده همه
آیا شما با کار پاره وقت تابستانی برای نوجوانان موافق هستید؟ خودتان چنین تجربه‌ای داشتید؟